Arbeidstijd en rusttijden

Normale grenzen van de arbeidsduur

Beginsel

Onder arbeidsduur wordt verstaan, de tijd gedurende welke de werknemer ter beschikking is van de werkgever (m.a.w. wanneer hij onder diens gezag staat) en waarover hij niet vrij kan beschikken.

De arbeidstijd kan dus aanzienlijker zijn dan de periodes gedurende welke de arbeidsprestaties werkelijk werden geleverd (voorbeeld : wachttijd tijdens een wachtdienst).

Maximale dagelijkse duur

De arbeidsduur in België mag 8 uren per dag niet overschrijden. Bovendien moeten de dagelijkse prestaties zich in beginsel situeren tussen 6 u 's morgens en 20 u  's avonds (omwille van het verbod van nachtarbeid (zie verder).

De dagelijkse duur van de arbeidstijd kan evenwel gebracht worden op :

•  9 uren wanneer de werknemer niet meer dan 5 dagen en half per week werkt (arbeidsregeling waarin de werknemer, bovenop zijn wekelijkse rustdag, van minstens een halve rustdag geniet) ;
• 10 uren  wanneer de werknemers die wegens de afstand van de werkplaats tot de woon- of verblijfplaats meer dan 14 uren per dag van huis verwijderd zijn.                 

Maximale wekelijkse duur 

Als algemene regel is de wekelijkse arbeidsregeling die kan toegepast worden in de ondernemingen :  

• ofwel,  38 effectieve uren per week ;

• ofwel,  38 uren gemiddeld gedurende een vastgestelde referentieperiode 
  Evenwel, zelfs in dit geval, is het belangrijk om op te merken dat de effectieve normale wekelijkse arbeidsduur in principe, 40 uren niet kan overschrijden.
  
  voorbeelden :

  • effectieve prestaties van 40 uren per week met toekenning van 12 inhaalrustdagen (over een referentieperiode van een jaar) ;
  • effectieve prestaties van 39 uren per week met toekenning van 6 inhaalrustdagen.    

Nochtans, in bepaalde bedrijfssectoren, hebben collectieve arbeidsovereenkomsten, gesloten in de paritaire comités (sectoren), de wekelijkse duur verminderd beneden de 38 uren.

Samengevat: om de wekelijkse arbeidsduur te kennen die in Uw onderneming van toepassing is, moet u weten:

1. onder welk paritair comité U ressorteert (het behoren tot een bepaald paritair comité hangt af van de hoofdactiviteit van Uw onderneming) ;
   Om te weten komen tot welk paritair comité uw onderneming behoort, kunt contact nemen met de Algemene Directie Toezicht op de Sociale Wetten (Belgische arbeidsinspectie) via het volgende e-mail adres: SPOC.LabourInspection@employment.belgium.be.
    
2. welke de wekelijkse arbeidsduur is die werd vastgesteld door het paritair comité waartoe U behoort, evenals de eventuele nadere toepassingsregels die werden vastgesteld in de collectieve arbeidsovereenkomst gesloten in de schoot van dit paritair comité. 

• PC 111 Metaal-, machine- en elektrische bouw (PDF, 649.59 KB) 
• PC 116 Scheikundige nijverheid (PDF, 359.25 KB)
• PC 118 Voedingsnijverheid: Vleesconserven: worsten, pekelvlees, gerookt vlees en vleesderivaten ; Darmfabrieken: het bewerken en behandelen van ruw, droge vellen, het kalibreren en plakken inbegrepen ; Vetsmelterijen ; Pluimveeslachterijen ; Slachthuizen  (PDF, 691.36 KB)
• PC 121 Schoonmaak (PDF, 419.14 KB)
• PC 124 Bouwbedrijf (PDF, 458.77 KB)  
• PC 126 Stoffering en houtbewerking (PDF, 665.28 KB) 
• PSC 140.03 Wegvervoer en de logistiek voor rekening van derden : deelsector rijdend personeel (PDF, 445.89 KB)
• PC 144 Landbouw (met uitzondering van de bedienden en de vlasteelt, de hennepteelt en de eerste verwerking van vlas en/of hennep) (PDF, 217.75 KB)
• PC 145 Tuinbouwbedrijf (met uitzondering van de bedienden) (PDF, 550.22 KB)
• PSC 149.01 Elektriciens: installatie en distributie  (PDF, 335.42 KB)
• PC 200 Bedienden  (PDF, 495.7 KB)
• PC 207 Paritair Comité voor bedienden van de scheikundige nijverheid (PDF, 384.63 KB)
• PC 209 Bedienden der metaalfabrikatennijverheid (PDF, 327.75 KB) 
• PC 220 Bedienden uit de voedingsnijverheid (PDF, 402.29 KB)
• PC 302 Hotelbedrijf (PDF, 696.89 KB)

• Indien de activiteit, verricht tijdens de detachering, een paritaire comité (bredrijfstak) betreft die niet in de voormelde pdf documenten beschreven wordt, is een informatie over de toepasselijke sectorale arbeidsduur en de voorwaarden die door de sectorale collectieve arbeidsovereenkomsten bepaald worden, beschikbaar via de volgende webpagina:  Verloning > Minimumlonen per Paritair (Sub)Comité.
• Aanvullende informatie betreffende de informatie meegedeeld op de website van de Federale overheidsdienst Werkgelegenheid, Arbeid en sociaal overleg kan gevraagd worden bij de Algemene Directie Toezicht op de Sociale Wetten (Belgische arbeidsinspectie) via het volgende e-mailadres: SPOC.LabourInspection@employment.belgium.be.  

Minimale dagelijkse duur  

Behoudens afwijkingen (bij koninklijk besluit of bij collectieve arbeidsovereenkomst), mag de duur van elke arbeidsprestatie niet lager zijn dan 3 uren.

Afwijkingen op de maximale grenzen van de arbeidsduur

Het is in beginsel verboden om de dagelijkse en de wekelijkse grenzen van de arbeidstijd te overschrijden.

Er bestaat echter een reeks afwijkingen. 

Vooreerst zijn er de structurele afwijkingen die verbonden zijn met bepaalde arbeidsregelingen en die dus een bepaalde bestendigheid vertonen inzake hun toepassing.
Soms is de afwijking rechtstreeks toegelaten door de wet, zonder voorafgaande toelating :

• de arbeid georganiseerd in opeenvolgende ploegen (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week) ;
• de continuarbeid wegens technische redenen (maximum 12 uren/ dag en 50 uren/week of 56 uren indien de arbeidsprestaties over 7 dagen/week zijn gespreid naar rata van 8 uren/ dag .

In andere gevallen is een toelating bij koninklijk besluit vereist :

• in bepaalde bedrijfstakken of voor bepaalde categorieën van ondernemingen en takken van ondernemingen waar de normale grenzen van de arbeidstijd niet kunnen nageleefd worden (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week) ;
• voor de voorbereidende werken of nawerk dat noodzakelijk buiten de normale productietijd moet worden uitgevoerd (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week).
  N.B. : het koninklijk besluit moet de gevallen bepalen waarvoor de afwijking is toegelaten, evenals de maximale verschillende grenzen en de eventuele toepassingsvoorwaarden.

De ondernemingen die onder het toepassingsgebied van het paritair comité voor het bouwbedrijf (P.C. nr. 124) vallen, worden toegelaten om de grenzen van de bedrijfsarbeidstijd te overschrijden gedurende de zomerperiode of een periode van intense activiteit.

1. Grenzen
   
   De arbeidsduurgrenzen kunnen worden verhoogd tot 9 uren en 30 minuten per dag en 47 uren en dertig minuten per week, ten belope van een maximale verhoging van 180 uren per kalenderjaar.
   
   Voor de eerste periode van 130 uren vereist deze afwijking het voorafgaand akkoord van de meerderheid van de vakbondsafvaardiging; bij ontstentenis van de vakbondsafvaardiging moet de werkgever er de voorzitter van het bevoegd paritair comité over inlichten.
   
   Voor de 50 uren die bovenop de eerste 130 uren gepresteerd worden, moet de volgende procedure gevolgd worden.
    
2. Inhaalrust of loontoeslag
   
   De werknemer kan kiezen – voor het einde van de betaalperiode waarin deze uren worden gepresteerd – tussen de toekenning van inhaalrust of de uitbetaling van een loontoeslag van 20 % per bijkomend uur.
   
   Indien de werknemer kiest voor inhaalrust zal hij recht hebben op één rustdag per acht bijkomend gepresteerde uren.
   
   De inhaalrust moet genomen worden binnen de twaalf maanden volgend op het presteren van deze uren.
   
   In geval er inhaalrustdagen worden toegekend, worden de bijkomend gepresteerde uren betaald op het ogenblik dat de inhaalrust wordt toegekend.
    
3. N.B. Zaterdagwerk
   
   Principe : zaterdagwerk is verboden voor de  ondernemingen die onder het toepassingsgebied van het paritair comité voor het bouwbedrijf (P.C. nr. 124) vallen.
   
   Afwijking : het is toegelaten voor de werknemer om op zaterdag te werken gedurende 96 uren per kalenderjaar in de volgende gevallen :

• de werken die op geen enkel ander ogenblik kunnen uitgevoerd worden;
•  de werken waarbij de gelijktijdige uitvoering van bouwactiviteiten en andere activiteiten op dezelfde plaats risico's inhoudt voor de veiligheid en/of gezondheid van de werknemers of derden;
• de werken die om technische redenen niet combineerbaar zijn met andere activiteiten.
  
  Deze 96 uren komen in mindering van de hierboven vermelde 180 uren.
  
  Om te mogen werken op zaterdag moet de volgende procedure gevolgd worden.

Vervolgens zijn er de punctuele afwijkingen (overuren)
Bepaalde overuren vereisen :

• Ofwel, een voorafgaande toelating bij koninklijk besluit :
   
  •  voor de werken van vervoer, laden en lossen (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week) ;
  •  voor de sectoren waar de verwerkte stoffen zeer snel kunnen ontaarden (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week) ;
  •  voor de werken waarvan de uitvoeringstijd wegens hun aard niet duidelijk kan omschreven worden (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week).
     
• Ofwel, een voorafgaande toelating van de vakbondsafvaardiging en van het inspecteur-districtshoofd van de AD Toezicht op de Sociale Wetten (bij ontstentenis van een vakbondsafvaardiging volstaat de toelating van het inspecteur-districtshoofd): in geval van buitengewone vermeerdering van het werk (maximum : 11 uren/dag en 50 uren/week). 

• zonder bijzondere formaliteit:
   
  • voor de uitvoering voor rekening van derden van werken om te verhelpen aan een dreigend of voorgekomen ongeval ;
  • voor de uitvoering voor rekening van derden van dringende werken aan machines of materieel ;
  • voor de uitvoering in de onderneming van werken om een dreigend of een voorgekomen ongeval te verhelpen ;
  • voor de uitvoering in de onderneming van dringende werken aan machines of materieel. 
     
• met het voorafgaand akkoord van de vakbondsafvaardiging (of informatie a posteriori aan de afvaardiging) en informatie aan het inspecteur-districtshoofd: voor de werken die door een onvoorziene noodzakelijkheid worden vereist (maximum 11 uren/dag en 50 uren/week).  

De normale grenzen van de arbeidstijd kunnen eveneens overschreden worden voor de uitvoering van inventariswerken (maximum 11 uren/dag en 50 uren/week). Deze afwijking mag enkel gedurende 7 dagen per werknemer en per kalenderjaar gebruikt worden effectieve prestaties.

De vrijwillige overuren

• De werknemer die erom verzoekt, kan ook een quotum van vrijwillige overuren presteren.
• Om deze vrijwillige overuren te presteren, moet de werknemer voorafgaandelijk aan het presteren van deze overuren een geschreven akkoord sluiten met zijn werkgever.
  Dit akkoord is zes maanden geldig en kan worden vernieuwd in de mate waarin de werknemer nog steeds vrijwillige overuren wenst te presteren.
  Het akkoord van de werknemer kan specifieke voorwaarden voorzien: bijvoorbeeld kan de werknemer zijn akkoord geven om 2 overuren per week te presteren, elke vrijdag etc…
• Deze vrijwillige overuren zijn niet gebonden aan een bijzondere procedure.
• De maximale grens van 11 uren per dag en 50 uren per week mag niet worden overschreden.
• De werknemer kan tot 120 vrijwillige overuren per jaar presteren die recht geven op de betaling van het gewone overloon (50% voor de overuren gepresteerd in de week en 100 % voor de overuren gepresteerd op zondagen of feestdagen). De vrijwillige overuren zullen daarentegen geen aanleiding geven tot inhaalrust.
  Het quotum van 120 vrijwillige overuren kan worden verhoogd door een sectorale collectieve arbeidsovereenkomst die algemeen verbindend werd verklaard bij koninklijk besluit.
  De verhoging zal daarentegen nooit 360 overuren per kalenderjaar kunnen overschrijden.
• Informatie over deze collectieve arbeidsovereenkomsten kan worden bekomen bij de Belgische arbeidsinspectie (SPOC.LabourInspection@employment.belgium.be).

N.B. : De flexibele uurroosters en de nieuwe arbeidsregelingen laten eveneens toe om de normale grenzen van de arbeidsduur te overschrijden.

Inhaalrust

In de meeste gevallen waarin de overschrijding van de normale grenzen van de arbeidstijd is toegestaan, moet inhaalrust worden toegekend zodat de normale wekelijkse arbeidsduur (38 uren of deze vastgesteld door een collectieve arbeidsovereenkomst) gerespecteerd wordt over een referentieperiode.

Deze referentieperiode bedraagt in beginsel een trimester. Zij kan echter op maximum een jaar worden gebracht door een koninklijk besluit, door een collectieve arbeidsovereenkomst of bij ontstentenis van een koninklijk besluit of van een collectieve arbeidsovereenkomst die van toepassing is op de onderneming, door het arbeidsreglement van de onderneming.

Afwijkingen die aanleiding geven tot inhaalrust :

• werken in opeenvolgende ploegen ;
• continuarbeid wegens technische redenen ;
• werken waarop de normale grenzen van de arbeidstijd niet kunnen worden toegepast ;
• voorbereidend werk en nawerk ;
• werken van vervoer, laden en lossen ;
• werken waarvan de uitvoeringstijd niet kan bepaald worden ;
• werken aan stoffen die snel kunnen vervallen ;
• buitengewone vermeerdering van werk ;
• werken die door een onvoorziene noodzakelijkheid worden vereist ;
• werken om te verhelpen aan een dreigend of voorgekomen ongeval of aan dringende herstellingen aan machines of materieel door de   werknemers van een derde onderneming.

Overloon

Naast de regels betreffende de toekenning van inhaalrust, geven bepaalde overschrijdingen van de normale grenzen van de arbeidstijd eveneens aanleiding tot de betaling van een overloon, namelijk aanvulling op het loon.

Elke prestatie uitgevoerd boven de 9 uren per dag en de 40 uren per week (of lagere grenzen vastgesteld door een collectieve arbeidsovereenkomst voor zover het een effectieve vermindering van de dagelijkse of wekelijkse duur van de arbeidstijd betreft) geeft recht op een overloon.

Voorbeeld : 

De wekelijkse arbeidsduur die van toepassing is in de onderneming bedraagt 38 uren gemiddeld. De werknemers presteren evenwel 40 effectieve uren en genieten, krachtens de arbeidsduur vermindering tot 38 uren, van 12 inhaalrustdagen per jaar. De uren gepresteerd boven de 9 uren en de 40 uren (en niet 38 uren) geven recht op een overloon. Indien daarentegen de wekelijkse arbeidstijd 38 effectieve uren bedraagt (en de werknemers dus effectieve prestaties van 38 uren per week verrichten) geven de boven de 38 uren gepresteerde uren recht op een overloon. 

Het bedrag van het overloon is :

•  50 % voor de uren gepresteerd gedurende de week, zaterdag inbegrepen ;
• 100 % voor de uren gepresteerd op zondag of een feestdag.

Het overloon moet berekend worden op het gewone loon, namelijk het gemiddeld uurloon dat moet betaald worden voor de dag of de week gedurende welke de overuren werden gepresteerd.

Afwijkingen die aanleiding geven tot een overloon :

• voorbereidend werk of nawerk ;
• werken van vervoer, laden en lossen ;
• werken waarvan de uitvoeringstijd niet kan bepaald worden ;
• werken met stoffen die zeer snel kunnen ontaarden ;
• buitengewone vermeerdering van werk ;
• werken gerechtvaardigd door een onvoorziene noodzakelijkheid ;
• werken verricht om het hoofd te bieden aan een voorgekomen of dreigend ongeval of een dringende herstelling aan machines of materieel ;
• werken van inventarissen en balansen ;
• vrijwillige overuren.

Pauzes en arbeidsonderbrekingen

Pauzes in de loop van de arbeidsprestatie (de pauzes)

Wanneer de arbeidstijd zes uren overschrijdt, moet een pauze aan de werknemer worden toegekend.De duur en de toekenningsmodaliteiten worden vastgesteld door een collectieve arbeidsovereenkomst gesloten op sectorieel niveau of op ondernemingsvlak. Is er geen collectieve arbeidsovereenkomst, dan wordt ten laatste op het ogenblik dat de duur van de prestaties zes uren bereikt, aan de werknemer een kwartier pauze toegekend.

Arbeidsonderbrekingen tussen twee prestaties

Onder arbeidsonderbreking dient men te verstaan : de minimale rustpauze waarvan de werknemer geniet tussen twee arbeidsprestaties. Elke werknemer heeft per tijdvak van 24 uren, d.w.z. tussen twee dagelijkse arbeidsprestaties, recht op een arbeidsonderbreking van tenminste 11 opeenvolgende uren. Deze verplichte onderbreking van 11 uren moet al naargelang samengevoegd worden ofwel met de zondagsrust (24 uren), ofwel met de inhaalrust in geval van arbeidsprestaties verricht op zondag, zodat de werknemer beschikt over in totaal een wekelijkse onderbrekingsperiode van 35 opeenvolgende uren.

Een onderbreking met een duur van minder dan 11 uren of het niet-samengaan van deze onderbreking met de zondagsrust is evenwel toegelaten:

• in geval van overmacht : ongeval, dringende arbeid aan machines ;
• voor werkzaamheden die gekenmerkt worden door opgesplitste werkperiodes (bijvoorbeeld in restaurants) ;
• in geval van arbeid in opeenvolgende ploegen (of ingeval van continu- of semi-continuarbeid) op het moment waarop de werknemer van     ploeg wisselt ;
• in andere gevallen die moeten worden bepaald bij een sectoriële collectieve arbeidsovereenkomst, algemeen verbindend verklaard bij koninklijk besluit.

Zondagsrust

Nachtarbeid

Feestdagen 

Behoudens afwijkingen, mogen de werknemers in beginsel niet worden tewerkgesteld tijdens 10 wettelijke feestdagen per kalenderjaar en dit ongeacht de aard van hun functies, van hun anciënniteit en de duur van hun prestaties.